Svet je iz prve ruke bio svedok razarajućeg uticaja pandemija poput COVID-19, naglašavajući hitnu potrebu za proaktivnim merama za sprečavanje budućih pandemija.

Dok faktori kao što su globalni turizam i urbanizacija doprinose širenju bolesti, uloga biodiverziteta u prevenciji pandemije ne može se potceniti. Važnost očuvanja biodiverziteta kao strategije za smanjenje rizika od budućih pandemija je nemerljiva.

Biodiverzitet i pandemije: očigledna veza

Veza između gubitka biodiverziteta i pojave pandemija je složena, ali neosporna. Mnoge zarazne bolesti, uključujući zoonoze ili bolesti zajedničke ljudima i životinjama, potiču od divljih životinja i prelivaju se na ljudsku populaciju. Takva bolest je i COVID-19. Ljudske aktivnosti koje degradiraju prirodna staništa, kao što su krčenje šuma, konverzija zemljišta i trgovina divljim životinjama, povećavaju verovatnoću prenošenja zoonoza.

Kada su ekosistemi narušeni i vrste raseljene ili dovedene u bliži kontakt sa ljudima, potencijal za prelivanje bolesti eskalira. Zadiranje u staništa divljih životinja izlaže ljude novim patogenima, dok gubitak biodiverziteta narušava prirodne sisteme koji regulišu prenos bolesti u populacijama divljih životinja.

Uloga biodiverziteta u regulaciji bolesti

Zdravi i biološki raznovrsni ekosistemi igraju ključnu ulogu u regulisanju i prevenciji bolesti. Bioraznovrsna staništa podržavaju različite populacije divljih životinja, uključujući prirodne rezervoare za patogene. Međutim, u uravnoteženim ekosistemima, patogeni se obično drže pod kontrolom različitim interakcijama vrsta i dinamikom ekosistema.

Na primer, predatori pomažu u kontroli populacija biljojeda, sprečavajući prekomernu ispašu koja može dovesti do izbijanja bolesti. Pored toga, različite biljne zajednice obezbeđuju stanište i izvore hrane za različite organizme, povećavajući otpornost ekosistema i smanjujući rizik od bolesti.

Zoonotske bolesti i “vruće tačke” biodiverziteta

Vruće tačke biodiverziteta, odnosno regioni sa izuzetno visokim bogatstvom vrsta, često su i žarišta za pojavu zoonoza. Ova područja, kao što su tropske prašume i obalni ekosistemi, sadrže različite vrste divljih životinja koje služe kao potencijalni domaćini zoonotskih patogena.

Fragmentacija i degradacija vrućih tački biodiverziteta, ljudskim aktivnostima, povećavaju verovatnoću prelivanja bolesti. Krčenje šuma, širenje poljoprivrede i ilegalna trgovina divljim životinjama narušavaju prirodne ekosisteme i stvaraju mogućnosti da patogeni preskoče barijere vrsta.

Pristup “jedno zdravlje”: Integracija zdravlja ljudi, životinja i životne sredine

Pristup “jedno zdravlje” (“One Health”) je nastao kao odgovor na mnogobrojne dokaze širenja zoonotskih bolesti između različitih vrsta. Cilj je da edukuje javnost o međuzavisnosti zdravlja ljudi i životinja i ekoloških promena.

Ovaj pristup prepoznaje međusobnu povezanost zdravlja ljudi, životinja i životne sredine i naglašava zajedničke strategije za prevenciju bolesti. Baveći se osnovnim uzrocima nastanka zoonoza, kao što su gubitak biodiverziteta i uništavanje staništa, program “jedno zdravlje” nastoji da ublaži rizike od pandemije i promoviše globalnu zdravstvenu sigurnost.

Ovaj pristup podržavaju brojne organizacije širom sveta, poput Organizacije za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO), Svetske zdravstvene organizacije (WHO), Svetske organizacije za zdravlje životinja (WOAH/OIE) u Programa za životnu sredinu Ujedinjenih nacija (UNEP).

Napori očuvanja koji štite staništa bogata biodiverzitetom su sastavni deo okvira programa “Jedno zdravlje”. Očuvanje netaknutih ekosistema, smanjenje sukoba između ljudi i divljih životinja i promovisanje održivih praksi korišćenja zemljišta su ključne strategije za smanjenje puteva prenosa bolesti i očuvanje prirodnih mehanizama regulacije bolesti.

Lekcije nakon COVID-19 i prethodnih pandemija

Pandemija COVID-19 je naglasila potrebu za proaktivnim merama za sprečavanje budućih pandemija. Lekcije naučene iz COVID-19 i prethodnih pandemija, kao što su SARS i grip H1N1, naglašavaju međusobnu povezanost ljudskih aktivnosti, zdravlja životne sredine i pojave bolesti.

Ulaganja u sisteme ranog upozoravanja, nadzor nad populacijom divljih i domaćih životinja i istraživanje dinamike zoonotskih bolesti su suštinske komponente strategija za prevenciju pandemije. Pored toga, unapređenje globalne saradnje, razmena naučnih podataka i ekspertize, kao i promovisanje praksi održivog razvoja su od ključne važnosti za rešavanje osnovnih pokretača pojave bolesti.

Očuvanje prirode kao strategija prevencije pandemije

Zaštita biodiverziteta igra dvostruku ulogu u prevenciji pandemija: očuvanje prirodnih mehanizama regulacije bolesti i smanjenje kontakta između ljudi i divljih životinja što može dovesti do prelivanja zoonoza. Ključni aspekti očuvanja kao strategije prevencije pandemije uključuju:

1. Zaštita “vrućih tačaka” biodiverziteta: podsticanje očuvanja biodiverziteta na područjima koja smatramo vrućim tačkama biodiverziteta, radi očuvanja netaknutih ekosistema i prekidanja puteva prenošenja bolesti.
2. Promovisanje održivog korišćenja zemljišta: Podsticanje održive poljoprivrede, šumarstva i praksi korišćenja zemljišta koje smanjuju uništavanje i fragmentaciju staništa.
3. Suzbijanje ilegalne trgovine divljim životinjama: Borba protiv ilegalne trgovine divljim životinjama, koja doprinosi gubitku biodiverziteta i povećava rizike od pojave bolesti.
4. Unapređenje monitoringa divljih životinja: Sprovođenje programa praćenja divljih životinja kako bi se pratila prevalencija bolesti i dinamika u populacijama divljih životinja.
5. Angažovanje zajednice: Uključivanje lokalnih zajednica, domorodačkih naroda i zainteresovanih strana u inicijative za očuvanje biodiverziteta i javno zdravlje radi podsticanja otpornosti zajednica.

Globalna saradnja za spremnost na pandemiju

Rešavanje složenih izazova prevencije pandemije zahteva globalnu saradnju i koordinaciju. Međunarodne organizacije, vlade, nevladine organizacije, istraživačke institucije i lokalne zajednice moraju raditi zajedno na implementaciji efikasnih strategija za spremnost i odgovor na pandemiju.

Ulaganja u infrastrukturu javnog zdravlja, izgradnju kapaciteta i istraživanje zoonoza su od najveće važnosti. Jednako su važni napori da se pozabave osnovnim pokretačima gubitka biodiverziteta, kao što su krčenje šuma, degradacija staništa i klimatske promene, koje pogoršavaju rizike od pandemije.

Da zaključimo, očuvanje biodiverziteta je kritična strategija za sprečavanje budućih pandemija i promovisanje globalne zdravstvene bezbednosti. Prepoznajući zamršene veze između ekosistema, zdravlja divljih životinja i ljudskog blagostanja, možemo razviti holistički pristup prevenciji pandemije koji daje prioritet očuvanju biodiverziteta, održivosti i principima “jednog zdravlja”. Time gradimo otporniju budućnost.

Tekst je izrađen u okviru projekta koji finansira Evropska unija i sprovodi organizacija ORCA u okviru programa BESTBelt kojim rukovodi fondacija EuroNatur iz Nemačke (2022-2024).

Za sadržinu teksta je isključivo odgovorna ORCA i ta sadržina nužno ne izražava stavove Evropske unije.