Klimatske promene su se pojavile kao jedan od najhitnijih izazova našeg vremena, koji ugrožava ekosisteme, sredstva za život i društva širom sveta. Dok nastojimo da pronađemo rešenje za ublažavanje uticaja globalnog zagrevanja, moć ekosistemskih usluga se javlja kao ključno i često potcenjeno sredstvo.

U ovom blogu ćemo istražiti ključnu ulogu ekosistemskih usluga u ublažavanju klimatskih promena i zašto su zaštita i obnavljanje ovih prirodnih procesa od suštinskog značaja za obezbeđivanje održive budućnosti čovečanstva.

Ekosistemske usluge i klimatske promene

Ekosistemska usluge su višestruke koristi koje priroda pruža za podršku ljudskom blagostanju. One su inherentni deo zamršene mreže života, uključujući usluge snabdevanja, usluge regulisanja, usluge podrške i usluge od kulturnog značaja. U kontekstu klimatskih promena, određene usluge ekosistema su posebno instrumentalne za ublažavanje njihovih efekata, kako direktno tako i indirektno.

1. Odvajanje i skladištenje ugljenika

Jedna od ključnih usluga prirode za ublažavanje klimatskih promena je odvajanje i skladištenje ugljenika. Šume, močvare, travnjaci, pa čak i morski ekosistemi, deluju kao ponori ugljenika, hvatajući i skladišteći ogromne količine ugljen-dioksida iz atmosfere. Kroz proces fotosinteze, biljke apsorbuju ugljen-dioksid i pretvaraju ga u kiseonik, oslobađajući ga nazad u atmosferu. Šume, posebno, igraju značajnu ulogu u skladištenju ugljenika, jer drveće zaključava ugljenik u svojoj biomasi i zemljištu.

2. Zaštita obale

Obalni ekosistemi, kao što su mangrove i slane močvare, nude osnovnu zaštitu od uticaja porasta nivoa mora izazvanog klimatskim promenama i ekstremnih vremenskih pojava kao što su uragani i olujni udari. Ovi ekosistemi deluju kao prirodne barijere, smanjujući snagu talasa, plime i oseke i sprečavajući eroziju i poplave. Očuvanje i obnavljanje priobalnih ekosistema je od vitalnog značaja za zaštitu ljudskih zajednica i infrastrukture od eskalirajućih rizika povezanih sa klimatskim promenama.

3. Regulacija voda

Ekosistemi igraju ključnu ulogu u regulaciji vode, koja postaje sve važnija u uslovima suša i poplava izazvanih klimatskim promenama. Močvare, na primer, deluju kao prirodni sunđeri, čuvajući višak vode tokom obilnih padavina i ispuštajući je tokom sušnih perioda, čime se ublažavaju uticaji poplava i suša. Održavanjem zdravih slivova i zaštitom prirodnih izvora vode, ekosistemi obezbeđuju stabilno snabdevanje čistom vodom za ljudsku upotrebu, poljoprivredu i industrijsku upotrebu.

4. Zaštita od ekstremnih nepogoda

Ekosistemi doprinose ublažavanju klimatskih opasnosti na različite načine. Na primer, zdrave i netaknute šume smanjuju rizik od šumskih požara tako što deluju kao protivpožarne pregrade i regulišu nivoe vlažnosti. Slično, travnjaci i autohtona vegetacija mogu smanjiti učestalost i intenzitet klizišta na brdovitim terenima. Očuvanje ovih ekosistema je ključno za smanjenje ranjivosti zajednica na katastrofe povezane sa klimom.

5. Poljoprivreda i prehrambena sigurnost

Ekosistemske usluge imaju značajan uticaj na poljoprivredu i sigurnost hrane, posebno u uslovima promene klimatskih obrazaca. Usluge oprašivanja koje pružaju insekti, ptice i druge životinje su neophodne za mnoge useve, obezbeđujući veće prinose i bolji kvalitet proizvoda. Pored toga, održavanje raznovrsnih pejzaža sa zdravim zemljištem i prirodnim mehanizmima kontrole štetočina može doprineti otpornijim i održivijim poljoprivrednim praksama.

6. Adaptacija i otpornost

Usluge prirode takođe doprinose naporima za prilagođavanje i otpornost na klimatske promene. Biodiverzitet, na primer, omogućava ekosistemima da se prilagode promenljivim uslovima i poboljšava njihovu sposobnost da izdrže poremećaje. Raznolikost biljnih i životinjskih vrsta pomaže ekosistemima da se oporave od šokova, čineći ih robusnijim i otpornijim.

Očuvanje i obnavljanje ekosistemskih usluga, za ublažavanje klimatskih promena

Uprkos ključnom značaju usluga prirode za ublažavanje klimatskih promena, mnogi ekosistemi su ugroženi zbog ljudskih aktivnosti, poput krčenja šuma, uništavanja staništa i zagađenja. Da bi se iskoristio pun potencijal ekosistemskih usluga, potrebni su zajednički napori da se očuvaju i obnove ovi vitalni prirodni procesi.

  1. Očuvanje šuma i pošumljavanje: zaštita postojećih šuma i preduzimanje velikih inicijativa za pošumljavanje, mogu značajno poboljšati odvajanje i skladištenje ugljenika. Napori za pošumljavanje moraju se fokusirati na korišćenje autohtonih vrsta drveća i obnavljanje degradiranih zemljišta, kako bi se maksimizirale ekološke koristi.
  2. Održivo upravljanje zemljištem: primena praksi održivog upravljanja zemljištem, kao što su agrošumarstvo i organska poljoprivreda, može poboljšati zdravlje zemljišta, smanjiti emisije ugljenika i sačuvati vodne resurse.
  3. Obnova obalnog ekosistema: treba uložiti napore da se obnove i zaštite obalni ekosistemi poput mangrova i slanih močvara, koji deluju kao prirodni tampon protiv porasta nivoa mora i olujnih udara.
  4. Očuvanje močvarnih staništa: očuvanje močvara je od ključnog značaja za održavanje njihovih usluga regulacije vode i obezbeđivanje stabilnog snabdevanja čistom vodom.
  5. Promovisanje biodiverziteta: zaštita biodiverziteta kroz stvaranje zaštićenih područja i rezervata divljih životinja podržava otpornost ekosistema, čineći ih bolje opremljenim da se nose sa stresovima izazvanim klimatskim promenama.
  6. Adaptacija zasnovana na ekosistemu: uključivanje strategija prilagođavanja, zasnovanih na ekosistemima, u planiranje klimatskih promena, može poboljšati otpornost zajednica tako što će iskoristiti prirodnu odbranu koju pružaju ekosistemi.

Sinergija između klimatskih akcija i ekosistemskih usluga

Ključni aspekt koji treba prepoznati je međusobna povezanost klimatskih akcija i usluga ekosistema. Dok su ljudski napori da se smanje emisije gasova staklene bašte od suštinskog značaja, zdravi ekosistemi pojačavaju ove napore delujući kao prirodni ponori ugljenika. Dajući prioritet očuvanju i restauraciji ekosistema uz mere smanjenja emisija, možemo stvoriti snažnu sinergiju za efikasno rešavanje klimatske krize.

Štaviše, ulaganje u ekosistemske usluge, može doneti značajne zajedničke koristi izvan ublažavanja klimatskih uticaja. Na primer, obnavljanje šuma ne samo da doprinosi vezivanju i skladištenju ugljenika, već i poboljšava biodiverzitet i promoviše ekoturizam. Slično tome, zaštita priobalnih ekosistema ne samo da štiti od porasta nivoa mora, već i podržava ribarstvo i poboljšava mogućnosti za rekreaciju.

Ekosistemske usluge su nezaobilazni saveznici u borbi protiv klimatskih promena. Od izdvajanja ugljenika i njegovog skladištenja u šumama do regulisanja tokova vode i zaštite obala, priroda nudi arsenal rešenja koja nam mogu pomoći da ublažimo uticaje globalnog zagrevanja. Prepoznavanje vrednosti ovih usluga i preduzimanje konkretnih akcija za očuvanje i obnovu ekosistema je imperativ za obezbeđivanje održive budućnosti za čovečanstvo i planetu.

Kao pojedinci, zajednice i nacije, moramo prihvatiti odgovornost za očuvanje neprocenjivih darova koje nam priroda daje. Radeći u harmoniji sa ekosistemima i ugrađivanjem njihovih usluga u klimatske akcione planove, možemo iskovati put ka otpornom svetu otpornom na klimu, gde i priroda i čovečanstvo napreduju. Ujedinimo se u ovom kolektivnom naporu da iskoristimo moć usluga ekosistema i otvorimo put za zeleniju, održiviju budućnost.

Tekst je izrađen u okviru projekta koji finansira Evropska unija i sprovodi organizacija ORCA u okviru programa BESTBelt kojim rukovodi fondacija EuroNatur iz Nemačke (2022-2024).

Za sadržinu teksta je isključivo odgovorna ORCA i ta sadržina nužno ne izražava stavove Evropske unije.