Da li ste se nekada pitali gde se nalaze zalihe pijaće vode na našoj planeti?

Vlažna staništa su s razlogom dobila nadimke „bubrezi planete” i „biološki supermarketi”. Ova područja nam obezbeđuju znatne zalihe pijaće vode, skladište i prečišćavaju vodu i prerađuju ugljenik, tačnije − upijaju dvostruko više ugljenika nego sve svetske šume zajedno!

„Ponuda“ ovih supermarketa obuhvata veliki izbor hrane, energetskih resursa (treset, biogorivo), drvne građe, kao i proizvoda od biljaka i životinja. Dovoljno je reći da samo pirinčana polja hrane oko 3,5 milijardi ljudi na godišnjem nivou.

Šta su vlažna staništa?

Vlažna staništa su odavno prepoznata kao izuzetno važni ekosistemi koji, između ostalog, omogućavaju uravnoteženo funkcionisanje planete Zemlje. U vlažna staništa spadaju močvare, bare, plavne zone reka i jezera, rečni rukavci, plavne livade, solane, ritovi, mangrove, tresetišta, ribnjaci, pirinčana polja, itd. Regija Pantanal u Južnoj Americi smatra se najvećim tropskim močvarnim područjem na svetu.

Jedna od najvažnijih funkcija ovih staništa je to što pomažu u regulaciji klime tako što skladište ugljenik. Tokom obilnih padavina i poplava, vlažna staništa zadržavaju višak vode, jer svaki hektar vlažnog područja može da upije preko 5,5 miliona litara poplavne vode i na taj način spreči prirodne katastrofe.

Sa druge strane, njihova vegetacija doprinosi boljem kvalitetu vode, delujući kao filter koji umanjuje uticaj zagađenja. Vlažna staništa se takođe smatraju biološki najraznovrsnijim od svih ekosistema, jer predstavljaju dom velikom broju biljnih i životinjskih vrsta, uključujući sisare, ptice, ribe, reptile i biljke.

Na primer, 40% svetskih vrsta živi i razmnožava u ovim područjima, dok se svake godine 200 novih vrsta riba otkrije u slatkovodnim močvarama. Ona takođe služe kao staništa, odmorišta ili zimovališta vodenim i močvarnim pticama.

Upoznajte vodoljuba i matorog raka

U ovim područjima možemo naići na brojne egzotične i zanimljive vrste. Tako se u mangrovama, na primer, može naći „živi fosil“ − potkovičasti rak (Carcinoscorpius rotundicauda), primitivni zglavkar koji izgleda gotovo identično kao primerci od pre 400 miliona godina.

U našim krajevima široko je rasprostranjena močvarna biljka karakterističnog naziva vodoljub, kojoj očigledno odgovara da živi u područjima koje preplavljuje voda. U nekim delovima Rusije čak jedu ispečene izdanke ove biljke ili ih suše i melju u brašno za hleb.

Ramsarska konvencija

Veliki korak u pogledu zaštite vlažnih staništa predstavlja donošenje Ramsarske konvencije − Konvencije o močvarama koje su od međunarodnog značaja kao prebivalište ptica močvarica, 2. februara 1971. godine u iranskom gradu Ramsaru. Cilj ovog dokumenta je očuvanje područja koja su od presudne važnosti za opstanak mnogih biljnih i životinjskih vrsta, od kojih čovek na neki način zavisi.

Srbija je jedna od 170 država potpisnica ove Konvencije sa svojih 11 ramsarskih područja (Obedska bara, Ludaško jezero, Carska bara-Stari Begej, Gornje Podunavlјe, Slano Kopovo, Zasavica, Labudovo okno, Peštersko polјe, Vlasina, Kovilјsko-petrovaradinski rit i Đerdap) od ukupno 2.414 ovakvih staništa na svetskom nivou.

Vlažna staništa u Srbiji

U Srbiji imamo dobre primere zaštićenih područja koja mogu da smanje posledice poplava, kao što su specijalni rezervati prirode Gornje Podunavlje, Obedska bara, Karađorđevo i Zasavica.

SRP Ludaško jezero predstavlja čuveno gnezdilište plavokljune patke, brkate senice i ševarskog cvrčića. Ovde bismo takođe mogli da sretnemo i druge životinjske vrste poput lasice, krtice i hermelina, a prisutne su i retke biljke − močvarne orhideje ili morskog trozupca.

Ramsarsko područje Vlasina, između ostalog, predstavlja stanište većeg broja zaštićenih divljih vrsta, dnevnih leptira, 12 vrsta vodozemaca, 12 vrsta gmizavaca i 140 registrovanih vrsta ptica. Posebno je značajno prisustvo globalno ugroženih vrsta poput patke njorke i vivka, kao i sisara kao što su tekunica, vidra i vodena voluharica.

Na prostoru SRP Peštersko polje možemo primetiti 28 vrsta vilinskih konjica, što iznosi gotovo polovinu do sada poznatih vrsta u Srbiji. Ovaj rezervat je takođe dom za 10 vrsta slatkovodnih školjki i 15 vrsta slatkovodnih puževa, od kojih su 3 vrste nove za faunu Srbije.

Na Pešteru se često mogu videti beloglavi supovi, jer se u ovom području ekstenzivno uzgaja stoka, čijim se ostacima oni hrane. Bele rode se ovde gnezde na velikoj nadmorskoj visini od preko 1000 m, što predstavlja retkost na evropskom nivou.

Značaj zaštite vlažnih staništa

Danas su vlažna staništa u velikoj meri ugrožena, iako su beskrajno značajna za očuvanje biološke raznovrsnosti. Glavni uzroci tome su pretvaranje ovih područja u poljoprivredno zemljište, isušivanje, zagađenje, izvođenje stoke na ispašu i prekomerna eksploatacija. Nedavni podaci ukazuju na to da je u prošlom veku uništeno 64% svetskih vlažnih staništa, pa samim tim i mnoge biljne i životinjske vrste, kao i da svake godine izgubimo 1% onih koja su preostala.

Daljom eksploatacijom ovih staništa u poljoprivredne svrhe oslobađa se velika količina ugljen-dioksida čija se koncentracija u vazduhu povećava i na taj način dolazi do klimatskih promena. Zbog toga se vlažna staništa nazivaju i „ugljeničnim bombama“, a na nama je da se potrudimo da ih zaštitimo i ne dovedemo do toga da „eksplodiraju“.

Autor: Ana Stijelja

Ako vam je ovaj tekst bio koristan, pročitajte i:

  1. Populacija divljih životinja opala za 68% u poslednjih 50 godina!
  2. Da li će se priroda trajno oporaviti nakon pandemije?
  3. 4 namirnice na koje će uticati klimatske promene